خانواده و جامعه و سبک زندگی پسا کرونایی از منظر روانشناختی

 

پاندمی کووید ۱۹ آلام و دردهای فراوانی را در درون زندگی مردمان جهان پدیدار ساخت. این رخداد غم انگیز و متاثر کننده همراه با خود یک دگرگونی شوکه کننده و غافل گیر کننده را در تمامی شئون زندگی مردمان بوجود آورد. ترس، اضطراب، نگرانی و غم از دست دادن عزیزان، کاهش ارتباطات اجتماعی، اختلال در فرایندهای زندگی و کسب و کارها، کاهش میزان درآمدها و بیکاری، تضادها و تعارضات درون خانوادگی، گسیسختگی نظام خانواده، خشونت علیه زن و کودک، آسیب‌های روانی، کاهش میزان درآمد، تحمیل هزینه‌های سرسام آور زندگی و سلامت، کاهش مراودات اجتماعی، حذف رسوم و قواعد اجتماعی همچون مراسم ازدواج و سوگواری‌ها، تغییر شکل محیط آموزشی و هزاران پدیده دیگر توامان بر رفتار و ذهن مردمان سایه افکند و طی دوسال گذشته به یک دگردیسی اجتماعی منجر شد. اما این شروع یک پایان بود. شاید بشر هیچ گاه نمی‌اندیشید که با یک شوک دیوانه کننده و به یک‌باره چگونه تمامی ارکان زندگیش دچار اختلال و انسداد قرار می‌گیرد. دنیا به یک فاجعه نیاز داشت تا به یک روش جایگزین بیاندیشد. بیماری سهمگین کرونا فرصتی بود تا از دل تهدید رخ بنماید و میزان تاب آوری و دگردیسی جهان را به بوته آزمایش بگذارد. حال پس از دو سال از وقوع نامیمون کرونا و از دل یک فاجعه عظیم، با جامعه‌ای نوین مواجهیم که سر برون آورده و تغییر شکل یافته است. جامعه‌ای شبکه‌ای و مبتنی بر ارتباطات جمعی. افرادی که به شدت ابزارمند شده‌اند و از فناوری‌های نوین استفاده می‌نمایند. کودکان فارغ از روش‌های مرسوم آموزشی و حضور در محل‌های آموزشی همچون مهدکودک‌ها و مدارس، با سیستم‌های برخط اینترنتی آموزش می‌بینند. مدارس به دل خانه‌ها آمده و فضای فیزیکی آن حذف شده است و جالب آنکه فرصت‌های آموزشی در هر جایی و هر زمانی می‌تواند فراهم باشد.
کرونا بر دو عرصه مهم زندگی بشر بیش از هر چیز دیگری اثر گذاشته است. نخست بر بهزیستی روانی و دیگری سبک زندگی. از منظر روانشناختی بهزیستی روانی دارای مؤلفه‌هایی دربرگیرنده ابعاد پذیرش خود، روابط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، زندگی هدفمند و رشد فردی است و سبک زندگی نیز دارای ابعادی همچون تغذیه، ورزش، مسئولیت‌پذیری در مورد سلامت، مدیریت استرس، روابط بین فردی و رشد معنوی است. با بررسی این مولفه‌ها در می‌یابیم در بعد بهزیستی روانی اگرچه با مشکلات و معضلات حادی مواجه بوده‌ایم اما به مرور زمان افراد توانسته‌اند با افزایش میزان تاب آوری، سازگاری و درک بهتری با شرایط پیدا کرده و برمحیط غلبه نموده و روابط آسیب دیده اجتماعی را ترمیم نماید. در چالش‌های بروز یافته اقتصادی و اجتماعی با تغییر در الگوهای کسب و کار و فرصت‌های شغلی امروز شاهد مشاغل نوظهر و مبتنی بر اسنفاده از شبکه‌های اجتماعی و فناوری‌های اینترنتی هستیم. شیوه‌های زیست اجتماعی نوینی در بستر فضای مجازی بیش از پیش چهره خود را نمایان کرده است و امروزه سبک جدیدی در مراودات و رسوم اجتماعی پدیدار شده است. شکل روابط اجتماعی همچون صله ارحام، گفت وگوها، مراسم ترحیم و سوگواری‌ها، روابط اقتصادی، مراسم فرهنگی، جلسات و نشست‌ها و گردهمایی‌های علمی و دوره‌های آموزشی تحت تاثیر کرونا تغییر کرده است. همین موضوع موجب تلاش افراد برای یادگیری و ارتقای سطح سواد رسانه‌ای و استفاده از فضای مجازی شده است. اگرچه به همین میزان آمار تخلفات اینترنتی و کلاهبرداری‌ها نیز افزایش قابل توجهی یافته است.
در بعد سبک زندگی نیز اتفاقات قابل توجهی بروز یافته است که منجربه سبک زندگی سلامت محور، خانه محور، رسانه محور، فرهنگ محور و فراغت محور شده است. امروز توجه به سلامتی به عنوان یک اصل اساسی در خانواده‌ها ریشه دوانیده و دو عنصر مهم و اصلی خودمراقبتی و دیگرمراقبتی جایگزین شده است. در محیط خانه تعامل، همدلی، تغییر در الگوی مصرف، احیای آشپزی بیش از پیش جلوه‌گر شده است. سبک زندگی در مراودات اجتماعی از طریق فضای مجازی تقویت شده است و شاهد دید و بازدیدها، خرید و فروش‌ها، نیایش‌ها، همایش‌ها، سخنرانی‌ها، کارگاه‌ها و جلسات، صله رحم، تدریس و تحصیل به صورت مجازی هستیم. در عرصه‌های اجتماعی، سرمایه اجتماعی افزایش یافته و مردم در احیای سنت‌های دستگیری و کمک به هم‌نوعان پیش قدم می‌شوند. در عرصه‌های فرهنگی شاهد افزایش میزان مطالعه و کتاب خوانی هستیم اگرچه شکل و ماهیت کتاب‌ها صوتی و الکترونیکی شده‌اند. در همین عرصه سنت‌های پسندیده ازدواج نیز تغییر شکل یافته و دیگر از هزینه‌های سرسام آور و هدر رفتن منابع مال خانواده‌ها و چشم و هم چشمی‌ها کمتر اثری مانده است. در پایان نیز می‌توان به تغییر شکل اوقات فراغت مردمان اشاره کرد. جایی که استفاده از اینترنت و رایانه، تماشای فیلم و سریال به عنوان سرگرمی برای گذران وقت، سوق پیدا کردن ورزش از باشگاه‌ها به درون خانه‌ها و گرایش بیشتر به ورزش‌های انفرادی رونق یافته است.
دکتر محمدرضا ایمانی
روانشناس