حفظ کارکردهای خانواده در مواجهه با فضای مجازی
حفظ کارکردهای خانواده در مواجهه با فضای مجازی
«حفظ کارکردهای خانواده در مواجهه با فضای مجازی»
پریا انصاری
امروزه گسترش فضای مجازی، عرصۀ جدیدی را در ارتباطات و کنش اجتماعی خلق کرده است که به نوعی روابط را در تمامی سطوح جامعه به ویژه در خانواده ها دستخوش تغییر و تحول نموده است. وسعت و اهمیت این تغییر و تحولات نظر بسیاری از اندیشمندان و برنامه ریزان را به خود جلب کرده است و بر این مبنا پژوهش های بسیاری در زمینه فضای مجازی، کارکردها و بلاخص کژ کارکردهای آن صورت پذیرفته است. این مطالعات بر نقش فضای مجازی در بحران هویت، چندگانگی شخصیت، بهره گیری از گمنامی در چنین فضایی و شکل دادن به هویت های دروغین، کاهش اعتماد اجتماعی، شیوع دروغ و تظاهر در جامعه، خشونت های پنهان اجتماعی و آسیب هایی از قبیل اخاذی، دریافت حق السکوت و ... اشاره دارند.
ارتباطات و کنش های اجتماعی نقشی اساسی در شکل گیری هویت اجتماعی کودکان و نوجوانان دارند و هویت در خلال روابط اجتماعی افراد ساخته شده و منتقل می گردد. لیکن در دنیای کنونی ابزارهای انتقال هویت تغییرات چشمگیری داشته و اینترنت به مثابه ابزاری نو پدید در فرایند هویت بخشی به کودکان شناخته می شود. خانواده که تا پیش از این با کارکردهایی چون اجتماعی کردن کودکان و نوجوانان به عنوان ابزار سنتی جامعه پذیر کردن افراد و اعضای جوان تر شناخته و تعریف می گردید، با چالش های نوینی در زمینه شکل دهی به شخصیت کودکان و نوجوانان روبرو گردیده و کارکردهای کانونی و سنتی آن تا حدودی مخدوش شده است. در زمینه تأثیرات مثبت و منفی فضای مجازی در هویت یابی کودکان و نوجوانان تشتت آراء وجود دارد؛ برخی آن را فرصتی جهت دستیابی به هویت یکپارچه برای افراد دانسته و گروهی بر شکاف عمیق میان هویت واقعی و هویت ساختگی افراد به دلیل عامل گمنامی در این حوزه، تأکید داشته دارند.
امروزه فضای مجازی به نوعی الگوی جامعه پذیری و هویت یابی را تغییر داده است؛ در گذشته عواملی انتسابی در شکل گیری هویت کودکان و نوجوانان نقش داشتند و بر این مبنا الگوهایی منسجم و یکپارچه ای به آنان منتقل می گردیدکه دارای هویت های یک دست و متجانسی بودند. لیکن امروزه الگوهای هویت یابی به واسطه عضویت در اجتماعات مجازی گوناگون تغییر یافته و کودکان و نوجوانان با عضویت در گروه های متعدد نقش های متفاوت و گاهاً متعارضی را کسب می نمایند و به تبع هویت کودکان و نوجوانان دیگر از مجاری و چارچوب های ثابت و مشخصی خلق نمی شود و این منجر به بروز چالش و بحران هویت آنان شده است. با توجه به نظریه اشاعه تقلید نقش کانونی در الگوسازی ها در جامعه و خلق هویت در کودکان و نوجوانان دارد. هویت کودکان و نوجوانان با تقلید از گروه ها و الگوهای ارائه شده از سوی آنها نقش می بندد و همین جریان به خلق هویت های چند پاره در آنان می انجامد.
تقویت توان خانواده و کارکردهای آن را می توان از جمله راهکارهایی در جهت پیشگیری از آسیب های فضای مجازی بر هویت کودکان و نوجوانان بر شمرد. بر این مبنا خانواده و یا والدین به عنوان اولین و مهمترین منبع اجتماعی شدن کودک می بایست توانایی مواجهه با پدیده های و چالش های نوین را دارا باشند لیکن در ایران والدین به دلایلی چون سواد تکنولوژیکی و رسانه ای پایین در برخورد با فناوری نوین همواره یک گام از فرزندان خود عقب تر هستند و نه تنها توانایی راهنمایی و هدایت کودکان را نداشته و بلکه نمی توانند در مواقع نیاز پاسخ مناسبی به مسائل آنان دهند بنابراین نقش و کارکرد خود در فرایند جامعه پذیری را نیز به چنین فضایی واگذار می کنند. اساساً با توجه به تحولات گسترده جوامع، مهارت های فرزند پروری شکل و گونه جدیدی را مطالبه می نماید که در آن خانواده ضمن حفظ کارکردهای خود، آن ها را با شرایط و بستر جدید اجتماعی و فرهنگی منطبق می سازد و بدین ترتیب سواد تکنولوژیکی و رسانه ای و آموزش والدین در این دست زمینه ها نقش کلیدی ای در به روز رسانی کارکردهای خانواده و شکل دهی به هویت کودکان و نوجوانان با توسل به شیوه های دموکراتیک دارد.