به نام خدا

"نقش سواد رسانه ای در انعکاس مطلوب اخبار کرونا"

محمد مهدی فتوره چی (پژوهشگر اجتماعی مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران)

 

 نقش و ضرورت توجه به ارتقای سواد رسانه‌ای در مواجهه با اخبار کرونا  

نتیجه ی بررسی اخبار و شایعات منتشره در شبکه های مجازی و بازنشر بی تامل و تقکر اغلب کاربران و عدم تحقیق در صحت و سقم آنها در روزهای اخیر گواه آن است که گویا در شرایط بحرانی و ملتهب نه تنها افراد عامی که حتی بسیاری از خواص نیز بدلیل عدم اعتماد به کانال های رسمی خبری دولتی و تعلل در اطلاع رسانی نهادهای رسانه ای بویژه صدا و سیما دچار سوء تفاهم شده و در مواردی کل خبر و یا بخشی از آن را مورد پذیرش قرار داده و گاها اقدام به بازنشر گسترده آن می کنند تا شاید با هشدار و توصیه های دریافتی از هر سو، دوستان و آشنایان و عزیزان شان را از خطرات احتمالی دور نگاه دارند. تجربه ی شخصی ام گویای این واقعیت است که در چنین مواقع بحرانی حتی بسیاری از متخصصان رسانه و مربیان و مدرسان آموزه های سواد رسانه ای دچار تردید و خطا شده و خود به ناقل اخبار و شایعات بی اساس و فیک تبدیل می شوند و لذا ارتقای سواد رسانه ای در چنین مقاطع  بحرانی که پای سلامت شهروندان و هم وطنانمان در میان است بیش از پیش اهمیت پیدا می کند؛ و حتی به نظر می رسد که متولیان و فعالان سواد رسانه ای و نهادهای فرهنگی و اجتماعی سازمان ها و دستگاه های اداری  باید در کنار ایجاد کارگروه های تحصصی کار گروهی را هم ذیل سواد رسانه ای  با عنوان سواد بهداشتی و یا سواد مدیریت بحران ایجاد کنند تا شیوه و تکنیک های اطلاع یابی و اطلاع رسانی در مواقع خاص از جمله بروز بحران های زیست محیطی و بهداشتی را به فراگیران منتقل کنند.

 لطمات بی توجهی به مولفه های سواد رسانه‌ای در مواجهه با اخبار کرونا  

از جمله مهم ترین عوامل آسیب زای پوشش اخبار کرونا در این مقطح حساس، سردرگمی و تحیر مخاطبان در تشخیص اخبار و مطالب درست و مبتنی بر واقعیت است. از آنجایی که همواره اخبار منفی و سوگیرانه و یا اخبار جعلی تا هفت برابر اخبار واقعی مورد پذیرش مخاطبان قرار می گیرد بی تردید اقدامات روشنگرانه و انعکاس اخبار درست و واقعی به مخاطبان در چنین فضایی کاری دشوار بوده و بسختی می توان تاثیر اخبار فیک و جعلی را از اذهان زدود؛ و لذا اعتماد به منابع و مراجع رسمی رسانه ای از جمله صدا و سیما که  با همه­ ی انتقادات وارده کماکان به نسبت رسانه های دیگر بالاترین رتبه را در این ارتباط در میان رسانه های دیگر به خود اختصاص داده است می تواند در اوضاع و احوال بحرانی و بیم مسمومیت اطلاعاتی ناشی از دریافت خیل عظیم اطلاعات و اخبار متناقض درست و نادرست بسیار تعیین کننده باشد. انتظار است رسانه ی ملی با انجام مطالعات جامع و رجوع به نخبگان رسانه و کارشناسان روانشناسی و مطالعات فرهنگی و ...و فراگیری مستمر مهارت های هوشمند در چنین شرایطی در تولید و نشر پیام  و اخبار حوادث را مورد بررسی و موشکافی دقیق تری قرار داده و نیز تبعات اخبار جعلی و فیک  و شایعات بی اساس در باره ­ی  اپیدمی هایی چون شیوع کرونا را که بشدت موجب بی اعتمادی مردم  شده است را نیز مورد مطالعه و تحقیق قرار دهد تا اعتماد بخش بیشتری از مخاطبانش را باز یابد.

 نقش رسانه‌های جریان اصلی در تولید محتوای موثر در خنثی سازی شایعات و اخبار جعلی و جریان‌سازی های منفی رایج  

رسانه های همگانی بویژه مطبوعات و خبرگزاری های معتبری چون ایرنا و ایسنا و سپس رسانه ملی علاوه بر وب سایت های وزارت بهداشت و درمان و ستاد مبارزه با کرونا می توانند در چنین اوضاع متشنجی که شهروندان از طریق منابع مختف بمباران خبری و تحلیلی می شوند در خنثی سازی شایعات و اخبار جعلی شبکه های خبری و معاند که در چنین بحران هایی بدنبال بهره برداری های سیاسی و شیطنت آمیز خود هستند بیشترین نقش و سهم را ایفا کنند و البته گروه های مرجع هنری و ورزشی و چهره های برجسته علمی کشور هم این قابلیت را دارند تا به عنوان واسطه های خبری، مانع ترویج و پذیرش اخبار و شایعات بی اساس رسانه های ضد انقلاب و معاند شوند. به نظر می رسد در زمانه ای که اغلب مردم اعتماد چندانی به رسانه ملی ندارند رسانه های همگانی و جریان سازی چون خبرگزاری ها و مطبوعات و حتی وب سایت های معتبر خبری وزارتخانه ها و سازمان های بهداشتی می توانند به عنوان رکن چهارم دموکراسی کماکان مورد وثوق مخاطبان شان قرار گیرند.

سیاستگذاری مطلوب رسانه ای مانع تشویش افکار عمومی در زمان وقوع بحران

در شرایط وقوع بحران هایی چون شیوع گسترده و اپیدمی ویروس کرونا در ایران و پاندمی آن در جهان بی تردید تدوین اصول و چارچوبی در قالب سیاستگذاری رسانه ای ویژه زمان بحران در کاهش اضطراب و تشویش افکار عمومی و افزایش اعتماد آنان به رسانه های دولتی بسیار تاثیر گذار خواهد بود که متاسفانه در این خصوص شاهد تعلل و نقاط ضعف جدی هستیم.

سیاستگذاری رسانه‌ای مجموعه‌ای از اصول و هنجارهایی است که به منظور مدیریت رفتارهای  نظام‌های رسانه‌ای تدوین می‌شود. از آنجایی که این سیاستگذاری‌، جنبه کاربرد‌ی و عملیاتی دارد باید به ابعاد ایدئولوژیک آن در سیاست و نیز شرایط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشور عنایت ویژه کرد. لذا لازم است سیاستگذاران در سیاستگذاری رسانه ای علاوه بر رعایت دقیق حقوق شهروندی، در دسترسی به اطلاعات و اخبار شفاف، موثق و بموقع در راستای پیاده سازی قوانین نظام جهانی مطبوعات  به نظام ارزشی و هنجارهای جامعه نیز توجه کنند. همچنین  لازم به ذکر است که هر گونه سیاستگذاری رسانه‌ای باید در راستای سیاستگذاری عمومی جامعه بوده که این مهم بیشتر بر عهده  نهادهای دولتی بویژه وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

در این روزهای بیم روزافزون ابتلاء به ویروس کرونا و امید کشف واکسنی برای مقابله با این آفت منحوس که روال عادی زندگی بشر را در کره زمین بر هم زده است امید است با تکیه بر آموزه های سواد رسانه ای و بویژه تحصیل سواد بهداشتی و تامل عمیق تر در صحت و سقم پیام ها و اخبار متعدد و متنوع دریافتی از شبکه های اجتماعی، ما شهروندان مسئول هم ضمن اجتناب از اقدامات پیشگیرانه درمانی توصیه شده از سوی افراد فاقد صلاحیت، از بازنشر مطالبی که فاقد منبع موثق و معتبر است جدا خود داری کنیم تا اگر نقشی در درمان و پرستاری بیماران مبتلاء ایفاء نمی کنیم جاهلانه عامل برهم زننده جو روانی و باری گران بر شانه های خسته پرستاران و پزشکان ایثارگر کشورمان نباشیم.