کتاب «حلقه»-«نگاهی به ازدواج زودهنگام در ایران» به قلم «رایحه مظفریان

سایت روشنگران: کتاب «حلقه»-«نگاهی به ازدواج زودهنگام در ایران» به قلم «رایحه مظفریان» به تازگی توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان منتشر شده است.

این کتاب بر آن است که واقعیت‌های مربوط به ازدواج کودکان را بیابد و آشکار کند و به دنبال علل و عوامل بروز آن بگردد.

براساس ماده 1041 قانون مدنی آمده است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح». با در نظر گرفتن سنین یاد شده در این ماده، فصل‌های این مجموعه، به موضوعاتی مانند ازدواج و طلاق دخترها، ازدواج و طلاق پسرها، توزیع سنی این ازدواج‌ها و تاثیر احتمالی ازدواج زودهنگام بر مرگ‌ومیر مادران و نوزادان پرداخته است.

نویسنده در بخشی از یادداشت خود پیرامون کتاب می‌گوید: «آنچه امروز برای من اهمیت دارد، یافتن علل ازدواج کودکان و انگیزه والدین آن‌هاست. این مجموعه سرشار از ارقام و آمار است، زیرا همین آمار ازدواج و طلاق در سنین مختلف در ایران است که به روشن کردن وضعیت در گذشته و حال کمک می‌کند، و شاید براساس آن بتوان روند آینده را پیش‌بینی کرد و برای یافتن راه‌حل گامی برداشت.»

در بخشی از مقدمه‌ی کتاب آمده است: «پدیده‌ی ازدواج زودهنگام در همه نقاط جهان دیده می‌شود و به هیچ عنوان نوظهور نیست. آنچه در رابطه با این موضوع نوظهور است آشکار شدن ابعاد مختلف و تاثیرگذار ازدواج کودکان بر جامعه بشری است. در همه‌ی نقاط جهان دلایل متعدد، غیر مشابه و گوناگونی وجود دارد که منجر به ازدواج در سنین پایین برای پسران و دختران می‌شود. عوامل گوناگونی وجود دارد که همچنان به این عمل قوت می‌بخشد و سبب تداوم ازدواج کودکان می‌شود.

جامعه جهانی ازدواج کودکان را نوعی خشونت و تجاوز تلقی می‌کند. بسیاری از سازمان‌های جهانی معتقدند که ازدواج کودکان ممکن است به خشونت‌های زودهنگام جسمی و جنسی، بهره‌کشی، قاچاق انسان و... منجر شود و یا همین دلایل از عوامل وقوع آن باشند.

با شرایطی که در جامعه جهانی وجود دارد باید دید که وضعیت ایران در این سال‌ها چگونه بوده است و چگونه می‌توان برای آینده کودکان در معرض خطر برنامه ریزی‌های صحیحی اتخاذ کرد. موضوعی که باید نگران آن بود در اصل پیامدهایی است که این گونه ازدواج‌ها در پی خواهند داشت.»

مظفریان در پایان مقدمه‌ی کتاب چنین نوشته است: «اگر خطای فاحشی در تاریخ بشری روی داده است و در مناطقی چون ایران بنا به سنت، مذهب و جغرافیا تاکنون مطالعات عمیقی صورت نگرفته است باید این طلسم را شکست. هر گاه اولین قدم‌ها برای کنار زدن پرده‌های ابهام برداشته شود، روزنه‌ی امیدی در آینده برای اصلاح مشکلات گشوده خواهد شد. «اقرار به جهل مقدمه داناییست» پس با این امید کتاب «مقدمه‌ای بر ازدواج زودهنگام در ایران» نگاشته شده است تا شاید قدم موثری باشد در شناخت هر چه بیشتر جامعه ایران و به ویژه نگاهی به وضعیت کودکان، کودکانی که بی‌شک سکاندار کشتی آینده خواهند بود.»

برای این کتاب بنفشه حجازی، علی طایفی، رضا عبدی و مصطفی نادریان پیرامون جنبه‌های گوناگون ازدواج زودهنگام مطالبی نگاشته‌اند. ضمن اینکه استفتائات نویسنده از برخی مراجع عظام در بخش‌های مختلف کتاب ارائه شده است.

بنفشه حجازی؛ نویسنده و پژوهشگر در بخشی از پیشگفتار کتاب می‌گوید: «اعمال تاریخی از این‌رو که مورد استناد جامعه قرار می‌گیرند و به سنت و روش‌های عرفی قوت و قدرت اجرا می‌بخشند قابل ذکر هستند، وگرنه در همان زمان‌ها ازدواج زودهنگام پسران و دختران به طور حتم مفاسد روانی/عاطفی و جسمانی/جنسی خود را داشته است. با آن که نکاح کردن را از آداب راه دین می‌شمردند و سبب اصل وجود، و فایده‌ی آن را در فرزند داشتن، دین در حصار کردن، حصول راحتی در دل، داشتن یاور در راه دین، و کفایت مهمات اهل وعیال می‌دانستند، اما بنا به علل و اهداف دیگری زنان و دختران وجه‌المصالحه قرار می‌گرفتند و حقوق انسانی و رضایتمندی‌های مشروع آنان در ازدواج نادیده می‌ماند. از جمله این علل، صلح بین قبایل، نجات از مرگ، انتقام و تنبیه، استحکام مودت و اتحاد، جایزه و قدردانی از متحد، به رسمیت شناخته شدن قدرت، ترس و سرانجام هوسرانی بود.

حال بعد از گذشت این همه زمان و آشنا شدن جامعه با خطرات و مضار این گونه ازدواج‌ها که در تحقیقات مختلف پزشکی ثابت شده است و نیز وجود آمار مرگ‌ومیر ناشی از عدم آمادگی پذیرش امر جنسی که انکارناپذیر است، باز هم مجبور به بحث می‌شویم تا شاید جلوی این فجایع را بگیریم. تحقیق خانم رایحه مظفریان زنگ خطری‌ست به غایت بلند و هوشیاری به موقع، باشد که نیوشا باشیم و متنبه شویم.»

رضا عبدی؛ نویسنده و پژوهشگر نیز در یادداشتی با عنوان «ازدواج کودکان؛ وضعیت ایران و جهان در یک نگاه» که برای این مجموعه نگاشته، می‌گوید: «از سال 1318 که نخستین قانون مدنی ایران، سن ازدواج را برای دختران 15 سال قمری و پسران 18 سال قمری تعریف و تعیین کرده تا امروز این قانون دست‌خوش تغییرات گوناگونی شده است. یک‌بار سن ازدواج مطابق با سن بلوغ شرعی در نظر گرفته شده، یک‌بار بلوغ عامل رسیدن کودکان به سن رشد در نظر گرفته نشده و سن ازدواج بیشتر از سن بلوغ شرعی لحاظ شده است. اکنون که نه سن بلوغ شرعی و نه سن رسیدن به رشد تعیین شده، تنها سن ازدواج در ماده 1041 قانون مدنی تعریف شده است.

در هیچ کدام از این قوانین، «کودکی و کودک» تعریف نشده‌اند همچنین مرز بین کودکی و بزرگسالی تعیین نشده است. دقیقا مشخص نیست که یک کودک در ایران از چه مرحله‌ای به بعد وارد بزرگسالی می‌شود. دقیقا از چه زمانی به این تشخیص و رشد می‌رسد که برای آینده زندگی‌اش به تنهایی تصمیم بگیرد و شرایط جسمی و روحی لازم و کافی هم برای عملی کردن تصمیم و تبعات آن داشته باشد. نهادهای قانونگذار در ایران مشخص نکرده‌اند که بلوغ اجتماعی که لازمه‌ی ساخت یک جامعه‌ی سالم و پویا است چه نسبتی با بلوغ شرعی و نه حتا بلوغ جنسی دارد.»