مرکز مطالعات زنان و خانواده

1398/08/12

نشست زنان بی خانمان و مواجهه با طرد اجتماعی؛ از خانه تا خیابان در تاریخ 12 آبانماه 1398 توسط مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. در ابتدای نشست آقای مرتضی دیاری پژوهشگر حوزه مسائل اجتماعی، توضیحاتی را راجع به طرح طرد اجتماعی زنان کارتن خواب که در مرکز زنان دانشگاه تهران اجرا شده بود ارائه دادند؛ این پژوهش با رویکرد کیفی و در شهر تهران انجام شده است. ایشان در صحبت­های خود به این موضوع اشاره کرد که موضوع زنان کارتن خواب در حوزه سیاستگذاری اجتماعی به دلیل داغ ننگ و در حاشیه بودن کمتر مورد توجه قرار گرفته ­است و آنچه موجب تمایز این زنان می­شود زیست زنانه آنها و الگوهای درآمد زایی و مسیرهای بی خانمانی آنها می­ باشد که اساساٌ با مردان کارتن خواب متفاوت است. اغلب این زنان به واسطه ازدواج با فرد معتاد و یا خانواده سنتی دچار این معضل شده­ اند و از دیگر عوامل موثر در بی خانمانی افراد، بحران مسکن بوده که طی سالهای اخیر به شدت افزایش یافته و درنتیجه در این راستا پدیده­ های نوظهوری مانند اسباب خوابی نیز ظاهر شده­ است.

آقای دیاری این چنین ادامه داد که چند نکته راجع به سیاستگذاری ها در ایران حائز اهمیت است نکته اول اینکه طرح هایی وحود دارند که توسط نیروی انتظامی صورت می گیرد؛ افراد کارتن خواب بعد از جمع آوری به مدت چند ماه نگهداری می­شوند تا ترک حاصل شود اما شواهد نشان می دهد که این سیاست شکست خورده است و حتی افراد به فاصله چندین ساعت بعد از ترک کمپ اقدام به مصرف مواد می­ کنند. دومین نکته تأسی گرمخانه ­ها می­ باشد که این سیاست نیز در اجرا ناکام مانده است چرا که استقبال کمتری از آن شده و افراد کارتن خواب از درآمد کافی برخوردار نیستند. همچنین واگذاری برخی از گرمخانه­ ها به پیمانکاران باعث شده است که به آنها به عنوان یک منبع درآمد نگاه شود و در نهایت اینکه این مکانها بدون توجه به نیاز افراد و میل آنها تأسیس شده­­ اند و ترجیح افراد به عدم استفاده از آنها است.

آقای دیاری درجمع بندی سخنانش اضافه کرد که زنان کارتن خواب اغلب افرادی هستند که بواسطه ی طلاق، طرد را تجربه کرده­ اند؛ زن بودن، اعتیاد، مطلقه بودن و طرد اجتماعی ،شبکه­ هایی را بوجود می­ آورد تا افراد جایی برای زیستن نداشته باشند و یک سری استراتژی­ ها مانند رابطه­ ی جنسی برای بقا و تکدی­گری را انتخاب کنند. بر خلاف مردان نیز امکان جمع­ آوری زباله برای بسیاری از آنها وجود ندارد بنابراین تکدی گری و کارگری جنسی استراتژی­های اصلی برای زنان کارتن خواب است. نکته­ ای دیگر در رابطه با زنان کارتن خواب این است که آنها زیست پنهان و مخفیانه دارند. از پدیده­ های دیگری که در ادامه این مسائل بوجود آمدند کارتن خوابی خانواده است که بعضاٌ در آنها زنان بارداری دیده می ­شوند که دارای حداقل امکانات هستند.

همچنین خانم لیلا ارشد مددکار اجتماعی و موسس اولین مرکز ترک اعتیاد در دروازه غار به سخنرانی پرداختند. ایشان در آغاز با اشاره به تغییر هدف مرکزشان در ده سال اخیر توضیح دادند که با استناد به ماده 10 ستاد مبارزه با مواد مخدر کار خود را شروع کرده­ اند و نگاهی بیمارگونه به پدیده اعتیاد داشته­ اند. خانه خورشید بعنوان اولین مرکز کاهش آسیب­ های زنان معتاد تأسیس شد و در این سالها مسائل  هنوز همان هایی هستند که در ابتدا بودند. مشکل اصلی این است که در سیاستگذاری­ ها و برنامه ­ریزی­ های اجتماعی مسائل اجتماعی دیده­ نمی­ شوند. سالها شاهد سیاست ها و برنامه­ هایی در دروازه غار هستیم که بعضاً نهادهای مختلفی متولی آن بودند و در این راستا توافقی بین این سازمانها وجود نداشت و در بسیاری از موارد این سیاست ها در تضاد با یکدیگر قرار داشتند. از نظر ایشان این زنان کارگر جنسی نیستند چرا که کارگر جنسی بودن تعریف دارد ؛ این کارگران از یک سری امکانات برخوردارند ولی زنان کارتن خواب بدون هیچ حمایتی تنها از بدنشان استفاده می­ کنند_. هرگز وجه اجتماعی اعتیاد دیده نشده است و ده مهارت سازمان جهانی را نداریم؛ پیشگیری سطح 1 و 2 را نداریم؛ نوجوانان ما نمی­ دانند در شرایط مختلف چگونه از خود دفاع کنند و واکنش نشان دهند همچنین تجربه ­ی آفریقای جنوبی و انتقال اچ آی وی نشان داد که این ویروس یکجا نمی­ ماند و منتقل می­شود.

خانم لیلا راشد در ادامه افزود:  بحران مسکن و فقر باعث شد که بسیاری از بی خانمانی ­ها و کارتن خوابی ها اتفاق افتد. ما پدیده مهاجرت محنتی را داریم که متأثر از فقر است. زنان کارتن خواب اغلب در سن کم ازدواج کرده­ اند، صیغه­ ی ساقی پدرانشان شده­ اند، برخی فکر می­ کنند که این انتخاب خودشان است اما من در این زنان هیچ انتخابی را ندیدم.

هر سال در دروازه غار شاهد جمع­­ آوری معتادان هستیم که پیامدهایی را برای زنان و بچه ها داشته است. کارها کارشناسانه نبوده و سیاستها اثر بخشی ای نداشته­ اند و تا زمانیکه مسائل اجتماعی و شرایط زمانی را نبینند این سیاست ها به شکست می انجامد.

در ادامه خانم سارا اسمی زاده دانشجوی دکتری مسائل اجتماعی  توضیح­ دادند که کارتن خوابی رابطه­ ی تنگاتنگی با اعتیاد دارد. در ده سال اخیر، سیاستگذاری­های اجتماعی را نگاه کنید، از سطح میانه تا خرد ،سیاستگذاری­ها در حوزه اعتیاد صورت کارتن خوابی دارد. در سیاستگذاری­ها در مورد اعتیاد به طور کلی در مورد اعتیاد و وابسته به کارتن خوابی صحبت نمی کنند. ما بخش بزرگی از اعتیاد را نمی ­بینیم و کارتن خوابی را منوط به راه­ حل­ های اعتیاد و درمان اعتیاد می­ کنیم. هر کاری برای زنان کارتن خواب منوط به این است که این فرد مصرف ­اش را کنار گذاشته باشد. در مورد زنان طبقه­ ی پایین یا خانواده­ های بسیار سنتی صحبت می ­شود چرا که اعتیاد زنان طبقه بالا صورت دیگری دارد.  مسیر این زنان از خانه به خیابان است. اینها در سنین پایین مصرف مواد را شروع می­ کنند و این مصرف همراه است با ازدواج، با ترک تحصیل و... در این حالت زنان شبکه­ ی خانواده گسترده خود را از دست می­ دهند و نمی ­توانند از حمایت آنها استفاده کنند بنابراین چاره­ ای جز اینکه کارتن خواب شوند ندارند.  در حوزه سیاستگذاری اجتماعی  وقتی صحبت از این افراد می­ شود جای آنها خالی است. کسی که از خانه خارج می ­شود ترجیح نمی­ دهد که به اورژانش اجتماعی مراجعه کند چرا که مسیر بعدی اش خانه­ ای است که از آن فرار کرده است. این افراد به واسطه مصرف مواد و یا به واسطه خشونت از خانه خارج می­ شوند و از خانواده سنتی به واسطه ­ی مصرف مواد طرد می­ شوند. در خیابان هم چاره­ ای جز اورژانس اجتماعی ندارند که در آنجا هم تفکیک­ هایی صورت می­ گیرد. ترجیح افراد حتی زندان است نسبت به کمپ­ ها و یا پناهگاه های موجد چرا که در زندان حمایت­ هایی وجود دارد که در این مکانها وجود ندارد.

در پایان نیز جلسه پرسش و پاسخ حضار و سخنرانان برگزار شد.