مرکز مطالعات زنان و خانواده

1400/03/22

مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران وبیناری با عنوان " سناریوهای تغییر در سبک زندگی خانواده با نقش آفرینی فناوری های نوین ارتباطی"  با سخنرانی اول  سرکار خانم دکتر آمنه بختیاری- دکتری جامعه شناسی فرهنگی و کارشناس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگر حوزه خانواده - و سخنرانی دوم سرکار خانم دکتر بهاره نصیری - عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگر حوزه رسانه و خانواده- در روز شنبه 22 خرداد 1400 از ساعت  11 الی 13:30 برگزار کرد.

گزارش این وبینار در ذیل پوستر قابل مشاهده است.

گزارش خبری وبینار " سناریوهای تغییر سبک زندگی خانواده با نقش آفرینی فناوری های نوین ارتباطی"

مرکز مطالعات و تحقیقات زنان با همکاری پژوهشکده مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وبیناری تحت عنوان، «سناریوهای تغییر در سبک زندگی خانواده با نقش آفرینی فناوری های نوین ارتباطی» برگزار کرد. در این نشست مجازی، خانم دکتر بهاره نصیری، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و خانم دکتر آمنه بختیاری، دکتری جامعه شناسی فرهنگی و کارشناس این پژوهشگاه در روز شنبه۲۲ خردادماه ۱۴۰۰ ساعت ۱۱ الی ۱۳:۳۰نتایج پژوهش خود را ارائه کردند. خلاصه ای از آنچه در این نشست مطرح شد بدین شرح است:

در ابتدا دکتر محمد مهدی فتوره چی که دبیری این وبینار را بر عهده داشت بیان داشت : " سبک زندگی، مفهوم تازه ای نبوده ولیکن مفهوم پردازی آن جدید است". وی اضافه کرد :" آدلر(روان درمانگر اتریشی، برای اولین بار ازمفهوم life style استفاده کرد و بیشتر بر جنبه های رفتارشناسی و شخصیت شناسی افراد توجه داشته است." مدیر گروه رسانه های نوین و خانواده مرکز مطالعات و تحقیقات اجتماعی افزود" انتخاب های ما نشانگر سبک زندگی ماست و امروزه فناوری های نوین ارتباطی بخش جدائی ناپذیر زندگی انسان هزاره سوم تلقی می شود." وی  خاطر نشان کرد :" برخی از مهم ترین نظریه پردازانی همچون تافلر، زیمل، بوردیو، گیدنز و ....به تاثیرات فاوا بر سبک زندگی اشاره کرده و تحقیقات زیادی هم گواهی می دهد که این فناوری ها علاوه بر سبک زندگی، نظام ارزشی و جهان بینی انسا ن ها را نیز تحت تاثیر عمیق قرار داده است." فتوره چی خاطر نشان کرد :" فناوری های نوین ارتباطی امروزه بر نحوه گذران اوقات فراغت، نگرش به ازدواج، اعتقادات، نوع پوشش و ... و تمامی ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ارتباطی انسان ها تاثیری شگرف داشته است؛ بویژه در دوران پاندمی کرونا و شیوع این ویروس منحوس، بواسطه بهره گیری گسترده آحاد مردم از اینترنت و شبکه های اجتماعی ما شاهد پیدایش  سبک زندگی کرونایی هستیم که فناوری های نوین ارتباطی درایجاد چنین شیوه ای از زندگی نقش ممتاز و بی بدیل داشته است."

در ادامه این وبینار هریک از سخنرانان بخشی از گزارش مطالعه و تحقیق مشترک شان را ارائه کردند که در ادامه به طور مختصر فرازهایی از بیانات ایشان مرقوم می گردد.

تحولات شگرف خانواده بیش از هر چیز سبب شده است تا سبک زندگی، از امری ناخودآگاه و کمتر انعکاس یافته به موضوعی مهم برای بحث و تأمل تبدیل شود. این واقعیت که در نتیجه گسترش رسانه‌ها و فناوری ارتباطی سبک زندگی جدیدی شکل گرفته است بیش از هر چیز دیگری برای شناخت مسائل خانواده در جهان امروز و ایران معاصر اهمیت دارد. دیجیتالی شدن به سبک ایرانی و در چارچوب بستر فرهنگ معاصر ایران در آینده ویژگی های خاص خود را خواهد داشت که ممکن است چالش های فردی، اجتماعی، کارکردی و ساختاری، احساسی، عاطفی و زیبایی شناسی را به وجود آورد. بر این اساس، نادیده انگاشتن اهمیت تغییرات تکنولوژیکی، فرهنگی در جامعه و سبک های زندگی منبعث از آن، ممکن است به از دست رفتن فرصت ها و پیش بینی ناپذیری تهدیدها منجر شود.

خانم دکتر بختیاری در ابتدای بیاناتشان خاطر نشان کردند که گزارش شان برگرفته از طرح پژوهشی  است که با هدف شناسایی و مطالعه مولفه ها و شاخص های تغییرات در سبک زندگی خانواده با رویکرد ورود فناوری  های نوین ارتباطی در شهر تهران (مطالعه موردی دو منطقه 1و15 شهر تهران) انجام گرفته است. ایشان در ادامه به تبیین اصطلاح سبک زندگی پرداخت  و اینکه  سبک زندگی مفهومی است که با انتخابی شدن زندگی روزمره در اشکال مختلف معنا می‌یابد. برخلاف جوامع سنتی، در جامعة معاصر به واسطة اهمیت خود و مسئولیت شخصی و ظهور جامعة مصر‌فی در زندگی، قدرت انتخاب نیز بیشتر شده است. ایشان به مروری اجمالی به اهداف پژوهش، مطالعات داخلی و خارجی انجام شده در این حوزه داشت،  همچنین نظریه های مورد استفاده در پژوهش که شامل: نظریه راینی و ولمن، نظریه آصف بیات، نظریه پی یر بوردیو، نظریه الوین تافلر و...  است. همچنین به بحث پیرامون جامعه ایرانی و تحولاتی چون جهانی شدن، چند فرهنگی شدن، مجازی شدن، رسانه‌ای شدن و نفوذ بیشتر فرهنگ عامه‌پسند پرداخت.

خانم دکتر بهاره نصیری، سخنران بعدی و مجری این پژوهش هم در ادامه  افزود: "روش تحقیق با توجه به ماهیت این مطالعه روش ترکیبی متوالی(کیفی(آینده پژوهی)- کمی(توصیفی- پیمایشی)) بوده و جامعه آماری در مرحله اول شامل 29 نفر از اساتید خبره و متخصص در زمینه موضوع پژوهش با نمونه گیری غیر احتمالی از نوع هدفمند و ابزار گردآوری اطلاعات از مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه بهره گرفته شده است؛ همچنین جامعه آماری در مرحله دوم پژوهش نیز شامل شهروندان بالای 18 سال در مناطق 1و 15 شهر تهران (ساکن در شهر تهران) بوده که در سال 1398 با استفاده از روش نمونه¬گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای و ابزار گرداوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بوده است". این کارشناس جامعه شناسی فرهنگی بیان داشت:" به دلیل گستردگی جمعیتی شهر تهران و تنوع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی که ساکنان مناطق مختلف دارند، بررسی و مقایسه کلیه ی مناطق 22 گانه با پیچیدگی همراه بوده است، لذا مناطق 1و 15 به دلیل حائز بودن شرایط تنوع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی به عنوان نماینده مناطق 22 گانه شهر تهران، جهت مطالعه مقایسه ای(هدف شماره 5 پژوهش)، انتخاب و مورد پژوهش قرار گرفته اند.

ایشان در ادامه افزودند: بی‌تردید یکی از مهم‌ترین پیشران‌های زندگی بشر امروز در نگاه به آینده و یکی از مسائل اثرگذار در نحوه زیست و رفاه به ویژه در جوامع در حال توسعه و صنعتی، «فناوری» است که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در زندگی با آن‌ها مواجه می‌شود. در روند مذکور مشاهده گردید که تغییر و تحول در شاخص هایی همچون الگوهای همسرگزینی، انواع خانواده، سبک زندگی خانواده دیجیتال معاصر، والدگری رسانه ای، کسب درآمد، مصرف، اوقات فراغت رسانه ای و خانگی شدن آن، روحیه فردگرایی در گذران اوقات فراغت رسانه ای، توجه به ارتقای سطح سواد رسانه ای اعضای خانواده، مدیریت مصرف رسانه ای در خانواده و ... تحت تاثیر فناوری نوین ارتباطی، بیانگر شرایط زیستی نوین در انسان معاصر در نتیجه سلطۀ نشانه‌ها، تصاویر و بازنموده‌های دنیای رسانه‌ای بوده است.  نتایج نشان دهنده 6 مضمون اصلی شامل: دوره های ارتباطی در ایران، مواجهه با تکنولوژی ارتباطی در ایران، روابط و مناسبات درون خانواده، پیکره بندی نوین خانواده، تعامل خانواده با رسانه و همسریابی است که بر اساس الویت و اهمیت آنها از دیدگاه خبرگان،4 سناریوی خانواده التقاطی رسانه ای، خانواده پایدار رسانه ای، خانواده ناپایدار رسانه ای و خانواده آشفته رسانه ای تدوین گردیده است. وی اضافه کرد: ویژگی های مشترک سناریوها از دیدگاه خبرگان استخراج و مورد سنجش آماری قرار گرفته و بدین ترتیب ویژگی های اصلی هر سناریو تدوین گردیده است. این پژوهشگر خانواده و سواد رسانه ای در خاتمه گفت:" در بخش دوم پژوهش، مقایسه دیدگاه خبرگان و شهروندان به این جمع بندی دست یافتیم که خبرگان به سناریو2(خانواده  پایدار رسانه ای) و شهروندان در منطقه 1 به سناریو1(خانواده التقاطی رسانه ای) و منطقه 15 به سناریو4(خانواده آشفته ) تاکید کرده اند."