مرکز مطالعات زنان و خانواده

1400/08/10

مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران نوزدهمین وبینارخود را تحت عنوان " خانواده ایرانی ،پدرسالاری در ادوار ساسانی و رومی " با سخنرانی آقای امین شایسته دوست -  دانشجوی مشترک دکتری فرهنگ و زبان های باستانی دانشگاه تهران و دانشگاه ساپنینزای روم - و مدیرجلسه جناب آقای دکترمحمد مهدی فتوره چی - مدیرکار گروه رسانه های نوین و خانواده مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران - در روز دوشنبه 10 آبان 1400 از ساعت 20 لغایت 21  برگزار کرد.

لینک شرکت در برنامه:

https://meet.google.com/vbn-khae-wrr

گزارش این وبینار در ذیل پوستر قابل مشاهده است.

گزارش برگزاری وبینار خانواده ایرانی، پدرسالاری در ادوار ساسانی و رومی

در این وبینار دبیر نشست در مقدمه‌ای بیان داشت به‌رغم آنکه زنان در تولیدات ادبی سهم قابل‌توجهی از مؤلفان ایرانی را به خود اختصاص دادند ولیکن کمتر به‌نقد و بررسی آثارشان پرداخته‌شده است. وی افزود «به نظر می‌رسد وجود روح لطیف زنانگی، تجربه مادری و توجه مضاعف ایشان به امر تعلیم و تربیت کودکان ازجمله دلایل گرایش بانوان به نگارش ادبیات داستانی است.» دکتر فتوره‌چی خاطرنشان کرد «داستان‌نویسی ازجمله فرصت‌هایی است که همواره زنان محدود شده برای بیان اندیشه‌ها و تأملاتشان از آن بهره‌گیری کرده‌اند و از رهگذر مطالعه آثارشان می‌توان به‌خوبی با نوع نگاه و زاویه دیدشان به جهان و مردان آشنا شد.» مدیر گروه رسانه‌های نوین و خانواده مرکز خاطرنشان کرد «امروزه زنان در تولید رمان‌های عامه‌پسند بیش از انواع رمان‌های دیگری چون نخبه‌گرا و ... نقش داشته‌اند». وی افزود «دوره مشروطه سرآغاز عصر نویسندگی و نگارش یادداشت‌های مطبوعاتی بوده است و اولین نویسندگان از طبقه اشراف ظهور پیداکرده‌اند». دبیر این نشست در خاتمه خاطرنشان کرد «انقلاب اسلامی بی‌تردید زمینه حضور فعال بانوان را در همه عرصه‌ها به‌ویژه در عرصه فرهنگی فراهم کرد و موجب درخشش آنان شد». در ادامه آقای شایسته دوست با تعریفی علمی از مفاهیم نظام جنس و جنسیت و نیز نظام پدرسالاری به تشریح دیدگاه‌های مختلف صاحب‌نظران پرداخت که در ادامه خلاصه‌ای از مباحث ایشان ارائه می‌گردد.

این پژوهشگر اجتماعی اذعان کرد «اکثر فرهنگ‌های غربی تا قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم مردسالار بودند و امروزه نیز آثار مردسالاری مانند قدرت و استیلای مداوم پدران بر فرزندان حفظ‌شده است». وی افزود «جمهوری روم جامع‌ترین مفهوم پدرسالاری را در جهان باستان توسعه داد. پدران رومی قدرت بالقوه مرگ و زندگی را بر فرزندان خود، ازجمله دختران متأهل داشتند، اگرچه کمتر از آن بهره می‌گرفتند».

شایسته دوست در ادامه گفت «خانوادۀ ساسانی ساختار اجتماعی پیچیده‌ای مبتنی بر خانواده هسته‌ای بود، و کوچک‌ترین واحد خانواده ساسانی حاصل «ازدواج پادشاه» و ساده‌ترین شکل آن متشکل بود از سرپرست یا پدر و نیز بانوی خانواده که تحت سرپرستی مرد قرار داشت. در خانواده رومی، رئیس مرد خانواده، قدرتش را بر فرزندان خود، اخلاف و نوه‌هایش در هر سنی، و کسانی که فرزندخواندۀ او بودند اعمال می‌کرد. آن‌ها قدرت بی‌پایانی بر خانواده خود داشتند، ازجمله حق ترتیب دادن ازدواج یا اجبار به طلاق، عدم پذیرش فرزند تازه متولدشده و رها کردن او، و حتی ترد، فروش، یا کشتن فرزند خود.» وی ادامه داد «اگرچه دامنۀ اقتدار قانونی به لحاظ نظری بی‌حد به نظر می‌رسید، اما بی‌تردید در عمل عرف و عقل سلیم این دامنۀ اقتدار را تعدیل می‌کرده و حتی هر آنچه فرزندان به دست می‌آوردند (اعم از درآمد، هدیه و غیره) متعلق به پدر بود و آن‌ها هیچ دارایی از خود نداشتند، همچنین این اقتدار پدر بر فرزندان تنها با مرگ او پایان می‌پذیرفت مگر این‌که پدر داوطلبانه آن‌ها را از این قید رها کرده و یا فرزندان به خدمت معابد درمی‌آمدند.»

شایسته دوست در خاتمه سخنانش گفت «طبق آنچه از مادیان هزار دادستان استنباط می‌شود فرزند پسری که به سن قانونی می‌رسید از سالاری پدر خارج می‌شد و می‌توانست در قراردادها و دعاوی حقوقی طرف حق باشد و درآمدش متعلق به خودش بود و نوه‌ها نیز ذیل اقتدار پدربزرگ خود قرار نداشته و از او ارث نمی‌بردند.» وی خاطرنشان کرد «این موارد مهم‌ترین تفاوت دامنۀ اقتدار «Paterfamilias» رومی و «kadag-xwadāy» ساسانی بوده است و البته در خصوص فرزندان دختر چنان نبود و آن‌ها تا زمانی که مجرد بودند تحت سالاری پدر خود قرار داشتند و زمانی که وارد ازدواج پادشاه می‌شدند سالاری آن‌ها به همسر آینده زن وا‌گذار می‌شد و در خصوص درآمد زن نیز مطابق توافق می‌توانست به پدر یا همسر آیندۀ او برسد و البته در برخی از موارد ازجمله در مادیان، رسمی وجود داشت که حاکی از قدرت و اختیار پدر در فروش فرزندان آن‌هم به‌شرط فقر و رنجوری است.» این پژوهشگر در خاتمه گفت «این موارد اختلاف را باید در نظر داشت، این مقایسه تفاوت دامنۀ اقتدار پدر ساسانی و رومی را نشان داده است».

در پایان این نشست از سوی دبیر و چند تن از مخاطبان سؤالاتی مطرح و پاسخ‌های مقتضی ارائه گردید.